Gušterača ili Pankreas

Pankreas je žlezda pridodata organima za varenje. Odlukuje se spoljašnjom (pankreasni sok) i unutrašnjom (insulin i glukagon) sekrecijom. Težina pankreasa je 70-90g, a dužina oko 12-15 cm. U embriološkom, anatomsko-topografskom i fiziološkom pogledu pankreas gradi sa duodenumom organsku celinu, poznatu kao duodeno-pankreas.

Spoljašnji izgled pankreasa

Svojim oblikom pankreas podseća na položeno slovo „J“, ili udicu čiji je zavijutak upravljen udesno, a kraći krak nadole. Na pankreasu se razlikuju njegov desni kraj ili glava (caput pancreatis), srednji deo ili telo (corpus pancreatis) i levi kraj ili rep (cauda pancreatis). Suženi deo žlezde na spoju glave sa telom naziva se vrat pankreasa (collum pancreatis). Od donjeg dela glave pruža se naniže i ulevo kukasti nastavak (processus uncinatus – Winslowi). Između vrata pankreasa i Winslowog kukastog nastavka nalazi se usek – incisura pancreatis kroz koji prolazi a. pancreatis superior.

Na telu pankreasa razlikuju se tri strane (facies anterosuperior, facies anteroinferior i facies posterior) i tri ivice (margo superior, margo anterior i margo inferiori). Na gornjoj ivici tela pankreasa nalazi se omentumsko ispupčenje (tuber omentale), koje odgovara istoimenom ispupčenju na donjoj strani levog režnja jetre.

Položaj pankreasa

Gušterača se nalazi iza želuca odvojen od njega burzom omentalis, priljubljena uz zadnji trbušni zid u visini nadmezokoličnog sprata trbušne duplje, a samo neznatnim delom svoje glave (processus uncinatus) pripada podmezokoličnom spratu. Pruža se kroz epigastrični i levi hipohondrijačni region abdomena. Okružen duodenalnom vijugom, pankreas se pruža poprečno ispred kičmenog stuba tj. prva dva lumbalna pršljena (L1 i L2).

Odnosi pankreasa

Glava. – Prednjom stranom glave, koja je obložena peritoneumom silaze a. gastroduodenalis i njene dve završne grane, a. pancreaticoduodenalis superior anterior i a. gastroomentalis dextra. Uncinatni nastavak je prednjom stranom u odnosu sa a. et v. mesenterica superior. Zadnja strana glave pankreasa u odnosu je sa donjom šupljom venom, a zadnja strana uncinatnog nastavka leži ispred aorte abdominalis.

Vrat. – Prednja strana pokrivena je peritoneumom, naleže na pilorus, a zadnja strana je u odnosu s v. mesenterica superior i početnim delom portne vene.

Telo. – Prednja gornja strana pokrivena je peritoneumom. Burzom omentalis odvojena je od zadnjeg zida želuca (ovaj bliski odnos pankreasa sa želucem objašnjava penetraciju želudačnog ulkusa u pankreas). Prednja donja strana je uzana na svom desnom kraju, a širi se idući ulevo. U

Pankreas je žlezda pridodata organima za varenje. Odlukuje se spoljašnjom (pankreasni sok) i unutrašnjom (insulin i glukagon) sekrecijom. Težina pankreasa je 70-90g, a dužina oko 12-15 cm. U embriološkom, anatomsko-topografskom i fiziološkom pogledu pankreas gradi sa duodenumom organsku celinu, poznatu kao duodeno-pankreas.

Spoljašnji izgled pankreasa

Svojim oblikom pankreas podseća na položeno slovo „J“, ili udicu čiji je zavijutak upravljen udesno, a kraći krak nadole. Na pankreasu se razlikuju njegov desni kraj ili glava (caput pancreatis), srednji deo ili telo (corpus pancreatis) i levi kraj ili rep (cauda pancreatis). Suženi deo žlezde na spoju glave sa telom naziva se vrat pankreasa (collum pancreatis). Od donjeg dela glave pruža se naniže i ulevo kukasti nastavak (processus uncinatus – Winslowi). Između vrata pankreasa i Winslowog kukastog nastavka nalazi se usek – incisura pancreatis kroz koji prolazi a. pancreatis superior.

Na telu pankreasa razlikuju se tri strane (facies anterosuperior, facies anteroinferior i facies posterior) i tri ivice (margo superior, margo anterior i margo inferiori). Na gornjoj ivici tela pankreasa nalazi se omentumsko ispupčenje (tuber omentale), koje odgovara istoimenom ispupčenju na donjoj strani levog režnja jetre.

Položaj pankreasa

Gušterača se nalazi iza želuca odvojen od njega burzom omentalis, priljubljena uz zadnji trbušni zid u visini nadmezokoličnog sprata trbušne duplje, a samo neznatnim delom svoje glave (processus uncinatus) pripada podmezokoličnom spratu. Pruža se kroz epigastrični i levi hipohondrijačni region abdomena. Okružen duodenalnom vijugom, pankreas se pruža poprečno ispred kičmenog stuba tj. prva dva lumbalna pršljena (L1 i L2).

Odnosi pankreasa

Glava. – Prednjom stranom glave, koja je obložena peritoneumom silaze a. gastroduodenalis i njene dve završne grane, a. pancreaticoduodenalis superior anterior i a. gastroomentalis dextra. Uncinatni nastavak je prednjom stranom u odnosu sa a. et v. mesenterica superior. Zadnja strana glave pankreasa u odnosu je sa donjom šupljom venom, a zadnja strana uncinatnog nastavka leži ispred aorte abdominalis.

Vrat. – Prednja strana pokrivena je peritoneumom, naleže na pilorus, a zadnja strana je u odnosu s v. mesenterica superior i početnim delom portne vene.

Telo. – Prednja gornja strana pokrivena je peritoneumom. Burzom omentalis odvojena je od zadnjeg zida želuca (ovaj bliski odnos pankreasa sa želucem objašnjava penetraciju želudačnog ulkusa u pankreas). Prednja donja strana je uzana na svom desnom kraju, a širi se idući ulevo. U odnosu je sa duodenojejunalnom fleksurom i levom količnom fleksurom. Zadnja strana lišena periotneuma u odnosu je sa abdominlanom aortom i početkom a. mesenterica superior. Na zadnjoj strani nalazi se retropankreatični venski četvorougao, čije ivice grade: gornju – v. splenica; donju – v. renalis sinistra; desnu – v. mesenterica superior i levu – v. mesenterica inferior. Kroz otvor ovog četvorougla prolazi a. mesenterica superior. Na zadnjoj strani pankreasa nalazi se i plexus ceoliacus (odnos pankreasa sa celijačnim živčanim pleksusom objašnjava veoma jake bolove koji prate oboljenje pankreasa. Velike vene koje leže iza pankreasa mogu takođe biti prisutne, što ima za posledicu zastoj krvi u sistemu donje šuplje vene i portne vene, s pojavom ascitesa.

Rep. – Rep pankreasa obično dopire do unutrašnje strane slezine. Zadnja strana repa je obložena peritoneumom.

 

Peritoneum pankreasa

Pankreas predstavlja jedan od najmanje pokretnih organa trbušne duplje. Pankreas je sekundarno retroperitonealan organ, čija je samo prednja strana prekrivena peritoneumom (tzv. sekundarno nastali parijetalni peritoneum), dok je zadnja strana pankreasa fiksirana za zadnji trbušni zid Toldovom fascijom. Celom dužinom prednje strane pankreasa pripaja se peritonealna duplikatura ili peteljka transverzalnog kolona (mesocolon transversum).

Zadnjom stranom pankreas je srastao sa zadnjim trbušnim zidom, osim u predelu repa. Jedini deo pankreasa, koji je dakle potpuno obavijen periotoneumom je njegov rep. Od vrha repa pankreasa prema slezini pruža se lig. pancreaticosplenicum.

Izvodni kanali pankreasa

Produkti spoljne sekrecije pankreasa izlivaju se u duodenum pomoću dva izvodna kanala, od kojih je jedan glavni i naziva se Wirsungov pankreasni kanal (ductus pancreatis), a drugi sporedni ili pomoćni pankreasni kanal (ductus pancreaticus accessorius – Santorini).

Kod većine žlezda glavni odvodni kanal nastaje postupnim spajanjem manjih odvodnih kanala u sve veće. Kod gušterače je to drugačije. Glavni kanal pruža se duž uzdužne osovine organa, a manji kanalići se ulivaju u njega sa svih strana. Ductus pancreaticus počinje od levog kraja pankreasa i pruža se njegovom sredinom, sve do vrata gde savija nadole i obično se priključuje ductus choledochus-u, a ređe završava posebnim otvorom u descedentnom delu duodenuma u predelu papillae duodeni major. U slučaju zajedničkog ušća ductus pancreaticus i ductus choledochus formiraju Vaterovu ampulu (ampulla hepatopancreatica), sadržanu u debljini zida descedentnog dela duodenuma. Završni deo ovog kanala poseduje kružne mišićne snopove koji formiraju m. sphincter ductus pancreatici.

U visini mesta gde se ductus pancreaticus savija nadole, počinje ductus pancreaticus accessorius. Ovaj duktus predstavlja izvodni kanal gornjeg dela pankreasa. Njegovo ušće u descedentni deo duodenuma odgovara maloj bradavici duodenuma (papilla duodeni minor), koja se nalazi oko 2 cm iznad i ispred otvora Wirsungovog kanala na velikoj bradavici duodenuma.

 

Građa pankreasa

Pankreas je izgrađen iz: a) oskudne strome i b) parenhima. Stromu predstavlja tanka kapsula, a parenhim pankreasa se deli na dva različita dela (jer pankreas vrši i spoljašnju i unutrašnju sekreciju). Egzokrini deo sastavljen je iz grozdastih, žlezdanih acinusa. Endokrini deo predstavlja skup Langerhansovih ostrvaca (insulae pancreatis) između acinusa egzokrinog dela. Pankreas sadrži oko milion ostrvaca.

Krvni sudovi pankreasa

Gušteraču vaskularizuju:

1)      a. pancreaticoduodenalis superior anterior – grana a. gastroduodenalis

2)      a. pancreaticoduodenalis superior posterior – grana a. gastroduodenalis

3)      a. pancreaticoduodenalis inferior – grana a. mesentericae superior

4)      rr. Pancreatici – grane a. splenicae

Vene pankreasa prate pomenute arterije i sve su indirektne pritoke v. portae hepatis.

 

Limfni sudovi prate arterije. U pankreatičnim ostrvcima nema limfatika. Najveći deo limfe iz pankreasa se definitivno drenira u nodi lymphoidei coeliaci.

Živci gušterače

Autnomnu inervaciju pankreasa obezbeđuje plexus pancreaticus, koji potiče iz celijačnog spleta. Simpatička postganglijska vlakna dolaze iz celijačnog gangliona, a parasimpatička preganglijska vlakna su poreklom iz desnog vagusa.